Doktor olmak için tıp okumak gerekir, mezun olunca pratisyen hekim olursun ve istersen uzmanlık sınavına hazırlanıp uzman olursun. Öğretmen olmak için eğitim fakültesinde okuyup KPSS’yi kazanıp devlet okulunda veya arzuna göre özel okulda çalışırsın. Mühendislik okuyanlar fabrikalarda, şirketlerde, devlete ait sanayi kurumlarında çalışabilir. Bunlar genellikle herkes tarafından bilinir. Peki PDR bölümü okuyunca ne olursun? Psikolog? Hayır. İlaç yazar mısın? Kesinlikle hayır. Terapi mi yaparsın? Belki. Rehber öğretmen olursun işte? E peki rehber öğretmen tam olarak ne yapar? İşte bunlar çoğu insanın kafasında oturmamış şeyler. Sık sık karşılaştığım için biliyorum. Hem PDR’nin, psikolojik danışmanların, rehber öğretmenlerin ne olduğunu ve neler yaptıklarını hem de ne olmadıkları ve neler yapmadıklarını anlatayım diyorum. Türlü sebeplerden dolayı bu yazıyı yazmam çok uzun sürdü ve çokça ekleme-çıkarmalar yaptım. Ama sanırım bunun nedeni araya giren aksilikler değil bu konuda anlatacaklarımın hem çok hem de çetrefilli olması.

PDR’nin tanımı nedir?

PDR aslında bir bölüm bile değil. Eğitim Bilimleri bölümüne ait bir lisans programı. Onu bir belirteyim de : ) Dolayısıyla eğitim fakültesi bünyesinde. PDR okurken hem psikolojik danışmanlık hem de eğitim bilimleri alanlarında eğitim alırsınız. Mezun olduğunuzda “psikolojik danışman ve rehber öğretmen” unvanını alısınız. Sanırım bu noktada “psikolojik danışmanlık” ile neyin kast edildiğine bakmalıyız.

Psikolojik danışma ve psikoterapi arasındaki fark

Psikolojik danışma; insanlara kendini tanıma, sorunları çözme, sorunlarını çözerken sağlıklı ve gerçekçi kararlar alma, kendini geliştirme, uyum sağlama, kendini gerçekleştirme gibi konularda psikolojik destek demektir. Bu işi yapana psikolojik danışman, hizmeti alana ise danışan denir. Örnek verecek olursak; mesleki veya eğitsel problemler, günlük işlevselliğin bozulmadığı düzeylerde psikolojik problemler, yeni bir ortama veya yeni bir yaşam dönemine uyum gibi konuları kapsar. Danışma merkezlerinde uygulanır. Psikoterapi ise işlevselliğin bozulduğu seviyelerdeki psikolojik rahatsızlıkların (hastalık da denir), konuşma ve diğer psikoterapötik yöntemlerle çözümlenmesidir. Tedavi etme ve iyileştirme sürecidir de diyebiliriz. Kontrol edilemeyen kişilik ve duygu-durum bozuklukları, psikozlar ve nevrozları kapsar. Klinikler ve hastanelerde uygulanır. Bu iki kavram hakkında daha belirtilecek pek çok nokta var ancak fazlaca uzatmak istemiyorum, belki ayrı bir yazıda değinebilirim.

PDRciler koçluk mu yapıyor o zaman?

PDR mezunları yaşam koçluğu, eğitim koçluğu, meslek koçluğu vs. yapabilirler evet. Ama PDRcilerin yaptıkları/yapabildikleri koçluktan ibaret değildir. Burada anahtar kelime motivasyon. Ortada bir sorundan ziyade bir hedef ve hedefe yönelik gerçekleştirilmesi gereken görevler/adımlar var. Koçluk, kişinin bulunduğu noktadan hedefine doğru yol alırken potansiyelini gerçekleştirmesi ve performansını en verimli seviyede tutabilmesine destek veren hizmettir. Kelime anlamı da “çalıştırıcı”dır zaten. Bu noktada koçluk, psikolojik danışmanın nihai amacı olan kişinin kendini gerçekleştirmesi mottosuna hizmet eden bir iş olmuş oluyor. Tıpkı kişisel gelişimde olduğu gibi.

E hadi bari kişisel gelişimi de tanımlayalım: Yaşamın temel unsurları olan aile, ilişkiler, sağlık, iç huzuru, maddi refah, iş, eğitim gibi konularda iyi seviyede olmak ve aynı zamanda devamlı gelişme halinde bulunmaktır diyebiliriz. (Böyle deyince de herkes kişisel gelişim uzmanı olabiliyor işte, bana sorarsanız tam bir zımbırtı.)

PDR bölümünde hangi dersler var?

Üniversiteden üniversiteye programların değiştiğini belirtmekle beraber genel olarak dersleri dört kısımda inceleyebiliriz: Eğitim alanındaki dersler, temel psikolojik danışma dersleri, diğer fakültelerden alınan zorunlu dersler, seçmeli dersler. Eğitim alanında eğitime giriş, eğitim felsefesi, eğitim sosyolojisi, sınıf yönetimi, ölçme ve değerlendirme, program geliştirme gibi dersler alınır. Psikolojik danışma ve rehberliğin esasları, psikolojik danışma ve rehberlik etiği, danışmanlık becerileri, grupla psikolojik danışma, kişilik kuramları gibi psikolojik danışma dersleri var. Diğer fakültelerden sosyoloji, felsefe, ekonomi, psikolojiye giriş, sosyal psikoloji, yakın Türkiye tarihi, modern Türk edebiyatı gibi zorunlu dersler de PDR programında yer alır. Bunların yanında ilgi alanlarınıza göre PDR ve psikoloji alanlarından aile danışmanlığı, ergen danışmanlığı, eğitim nörolojisi, mesleki danışmanlık, öğrenme psikolojisi gibi alabileceğiniz seçmeli derslerin yanında diğer fakültelerde yabancı dil, resim, müzik, tarih gibi birçok alandan çeşitli seçmeli dersler alabilirsiniz.

PDR mezunları ne iş yapar?

PDR’nin bana göre avantaj sayılabilecek özelliği, ilgi ve yeteneğine göre ilerleyebileceğin ve kariyerini oluşturabileceğin alanların çok çeşitli olması. İsterseniz önce devlet kadrolarından başlayalım. Sonuçta devlete kapak atmak çok önemli, öyle değil mi?

Tabi ki öncelikle KPSS’ye girip rehber öğretmen olabilirsiniz. (Rehber öğretmenlerin tam olarak ne yaptığını ayrıca irdeleyeceğim.) Eğer amaç devlette rehber öğretmen olmaksa hangi üniversiteden mezun olduğunuz bir anlam ifade etmiyor. Yine de; insanla, özellikle de gelecek nesille çalışacağınız için, alacağınız eğitim, toplum sağlığı açısından kritik önem arz ediyor. Tabi her şey eğitimle değil eğitimi alan kişiyle de alakalı ama orası ayrı konu. Rehber öğretmen olarak sadece okulda değil rehberlik ve araştırma merkezinde de çalışabilirsiniz. Hâli hazırda okul ve RAM’lara rehber öğretmen alımı aynı zamanda yapılmakta.

Milli Eğitim Bakanlığı dışında devlet kadrosunda çalışabileceğiniz diğer kurumlara bakacak olursak, sosyal hizmet uzmanı veya psikolojik danışman olarak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığında; pedagog, bilirkişi veya sosyal hizmet uzmanı olarak aile ve çocuk mahkemelerinde, pedagog veya sosyal hizmet uzmanı olarak cezaevlerinde; psikolojik danışman olarak Emniyet Genel Müdürlüğüne bağlı çeşitli şubelerde çalışabileceğiniz gibi Diyanet İşleri Başkanlığı gibi zaman zaman PDR mezunlarına yönelik alım yapan kurumlarda da çalışabilirsiniz.

PDR mezunlarının özel kurumlarda çalışabileceği alanlar da çok çeşitli. Öncelikle, özel okullar, kreşler, etüt merkezleri gibi özel öğretim kurumlarında psikolojik danışman/rehber öğretmen olabilirsiniz. PDR alanında özel sektörde rehber öğretmenlikten sonra en yaygın olanı, özel şirketlerin insan kaynakları ve eğitim departmanları. Psikolojik danışman olarak özel psikolojik danışma merkezleri ve psikoterapi merkezlerinde çalışabilirsiniz. Yine, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde psikolojik danışman olabilirsiniz. Eğitim danışmanlığı ve koçluk hizmeti sunan kurumlarda da çalışabilirsiniz.

Bütün bunların ötesinde, akademik kariyer hedefliyorsanız üniversitelerin akademik kadrolarında görev alabilirsiniz. Yüksek lisansta uzmanlaşarak bambaşka bir alana da yönelebilirsiniz. Oyun terapisi, müzik terapisi, aile danışmanlığı gibi çeşitli alanlardaki eğitimler aracılığıyla da uzmanlaşabilirsiniz. Ayrıca kendi danışmanlık merkezinizi de kurabilirsiniz. Şunu da belirtmeliyim ki psikoterapi yapabilmek için klinik psikolojide yüksek lisans yapmanız gerekiyor.

Bu yazdıklarımın dışında bilmediğim başka çalışma alanları da olabilir, elimden geldiğince aktarmaya çalıştım.

Okulda rehber öğretmen ne iş yapar?

Gelelim zurnanın zırt dediği yere. Rehber öğretmenin neler yaptığını oldukça ayrıntılı bir biçimde başka bir yazımda anlatacağım, o nedenle burada ayrıntıya girmeyeceğim.

Okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lisede çalışmasına bağlı olarak çalışmaların farklılık göstereceğini belirtmekle beraber rehber öğretmenin okulda yaptığı işleri bireysel düzeyde veya grup düzeyinde olmak üzere üç ana başlık altında değerlendirebiliriz: eğitsel rehberlik, kişisel ve sosyal rehberlik, mesleki rehberlik. Eğitsel rehberlikte rehber öğretmen öğrencinin akademik yaşantısına yani derslerine ve sınavlarına yönelik hizmet sunar. Kişisel ve sosyal rehberlik, öğrencinin kişisel ve sosyal yaşantısına ait arkadaşlık ve aile ilişkileri, uyum becerileri, çatışma çözme becerileri, kişisel sorunlar gibi konuları kapsar. Mesleki rehberlikte ise öğrencinin bir üst eğitim kurumuna yerleşmesi ve kariyer hedefleri konularında rehberlik yapılır; ilgi ve yeteneklerin belirlenmesine yardımcı olma, okul gezileri, meslek ve bölüm tanıtımları gibi. Tıpkı branş öğretmenlerinin yaptığı gibi sene başında okulun ihtiyaçlarına göre çerçeve plan hazırlanır ve yıl boyunca o plana göre hareket edilir. Bu çalışmaları yürütürken bilimsel kurallar ve etik çerçevesinde psikolojik ölçme araçları kullanılabilir.

Rehberlik faaliyetlerinin önemli bir kısmını bireysel ve grupla yapılan görüşmeler oluşturuyor. Sınıf rehber öğretmeni, idari personel, disiplin kurulu, şube öğretmenleri kurulu gibi çeşitli mercilerden yönlendirilen öğrencilerle görüşme yapacağınız gibi ihtiyaç duyduğunu düşündüğünüz bütün öğrencilerle görüşme ve psikolojik danışma yapabilirsiniz. Aynı şey gruplar için de geçerli.

Yalnızca öğrencilerle değil, gerektiğinde veliler ile de çeşitli çalışmalar yaparsınız. İhtiyaca binaen veliler ile görüşme yapar, velilere yönelik eğitimler düzenlersiniz. Veli toplantılarına da katılırsınız.

Rehberlik çalışmalarının bir diğer önemli kısmı psikososyal koruma, önlem ve krize müdahale ile ilgili çalışmalardır. Dezavantajlı grupların fazla olduğu okulda rehberlik faaliyetlerinin çoğu aslında bu çalışmalardan ibaret olabiliyor. Öğrencilerin stres, travmatik yaşantılar ve kişisel-ailevi sorunlarına yönelik önleyici düzeyde çalışmalar yürütür veya kriz durumlarına yapılması gerekenleri uygularsınız.

Özel eğitim faaliyetleri de pastanın büyük dilimlerinden biridir. Destek eğitim odası, bireyselleştirilmiş eğitim planları, evde ve hastanede eğitim çalışmalarının takibini yaparsınız. Bu konularda öğretmen, idareci ve ailelere rehberlik edersiniz.

Sınıf içi rehberlik faaliyetlerinde sınıf rehber öğretmenleri ve idare ile işbirliği yapar ve onlara rehberlik edersiniz. Rehberlik ve psikolojik danışma alanlarında bilgi ve beceri sahibi olmayı gerektiren her türlü çalışmayı siz gerçekleştirirsiniz.

Okulun ihtiyaçlarına göre öğrencilere, öğretmenlere, idari personele, velilere yönelik eğitim etkinlikleri düzenlersiniz. Lise ve üniversitelerin tercih dönemlerinde tercih danışmanlığı için görevlendirilirsiniz. Bu sene yürürlüğe giren yönetmelik ile birlikte rehber öğretmenler de nöbet tutabilir ve pansiyonlarda belletmenlik yapabilir.

RAM’da rehber öğretmen ne iş yapar?

Rehberlik ve araştırma merkezlerinde özel eğitim ve rehberlik olmak üzere iki bölüm bulunur. Rehber öğretmen hangi bölümde görevlendirildiyse, o bölümün çalışmaları kapsamında, eğitim kurumlarının özel eğitim ve rehberlik çalışmalarına destek verir ve işbirliği yapar. İhtiyaç doğrultusunda aile, öğretmenler, idareciler ve öğrencilere yönelik eğitim, rehberlik, bireysel veya grupla psikolojik danışma hizmetlerini sunar. İl veya ilçedeki mesleki rehberlik, psikososyal koruma ve müdahale ile krize müdahale, eğitsel rehberlik çalışmalarını koordine eder. Eğitsel tanılama için gerekli ölçme ve değerlendirme araçlarını kullanır ve sonuçlara göre gerekli yönlendirme ve yerleştirmeleri yapar.

Aslında bu saydıklarım RAM’ların yaptığı işin tanımı. RAM’da çalışan rehber öğretmenler ise bu işlerin gerçekleştirilmesi için görevlendirildikleri çalışmaları yürütür.

Burada okuyunca belki “Rehber öğretmenlik de buymuş demek, aslında çok karışık değilmiş.” diyebilirsiniz ama uygulamaya baktığımızda işin rengi değişiyor. Kendinizi bir anda evrakların arasında kaybolmuş veya bir boş dersten diğerine koşarken bulabilirsiniz. Ancak bir kurumda çalışırken o kurumun ihtiyaç duyduğu her iş için çaba göstermek ile iş tanımının gerektirdiklerini yerine getirmek arasında denge kurulduğunda daha sağlıklı olacağı inancındayım. Yani rehber öğretmenler nöbet tutmamalı, boş derslere girmemeli, görev tanımı dışında hiçbir şey yapmamalı düşüncelerine katılmıyorum. Bütün bunların, rehber öğretmenlerin öğrencinin gözündeki imajını zedelemeden de gerçekleştirilebileceği kanaatindeyim.

Umarım PDR, psikolojik danışmanlık, rehber öğretmenlik hakkında merak edilenlere değinebilmişimdir.

Sevgiyle,

Emine Kurt